Metacognities, wat houden ze in binnen metacognitieve therapie?

Samenvatting

Metacognities spelen een centrale rol in metacognitieve therapie (MCT). Metacognities zijn de overtuigingen, attitudes en kennis die we hebben over onze gedachten en over strategieën aangaande denken en voelen. Deze overtuigingen, attitudes en kennis kunnen negatief zien (zoals: ik kan het piekeren niet stoppen) of positief (zoals: piekeren helpt me om me voor te bereiden). In MCT focus je je voornamelijk op deze overtuigingen in het omgaan met piekeren en omliggende strategieën. Door de overtuigingen uit te dagen, kan je dit soort maladaptieve strategieën verminderen en je levenskwaliteit vergroten.

Metacognities, wat zijn het?

Bij de term metacognities denkt men aan ‘denken over denken’. In de context van therapie verwijst dit naar de overtuigingen, attitudes en kennis die men heeft over het eigen denkproces. Hieronder staat een opsomming van soorten dingen die onder de term metacognities vallen:

• Kennis over de mogelijkheden van strategieën om met je gedachten en gevoelens om te gaan. Dit onderdeel gaat vooral over het spectrum van strategieën waar jij vanaf weet. Voorbeelden van strategieën zijn: piekeren, zorgen maken, analyseren, onderdrukken en vermijden. Het gaat hierbij zowel over het ‘iets doen’ met je gedachten en gevoelens, maar ook juist het wegkijken van die gedachten en gevoelens.  Een voorbeeld van een metacognitie is dat je de kennis in je hoofd hebt dat piekeren de enige manier is om met je gedachten om te gaan.
• Overtuigingen en attitudes over de effectiviteit van bepaalde strategieën in relatie met je gedachten en gevoelens. Hier bedoelen we dus mee hoe effectief je de strategieën vindt waar je kennis van hebt.
• Overtuigingen en attitudes over het gevaar (of de behulpzaamheid) van gedachten. Onze gedachten kunnen vaak negatieve informatie bevatten die we als bedreigend kunnen zien als we we meegaan met die gedachten. Vanwege deze dreiging, kunnen we overtuigingen ontwikkelen over het gevaar van gedachten. Dit soort overtuigingen kunnen als gevolg hebben dat we onze gedachten gaan ontwijken en proberen te onderdrukken.

Positieve vs negatieve metacognities

In metacognitieve therapie wordt er onderscheid gemaakt tussen positieve en negatieve metacognities. Positieve metacognities beamen dat bepaalde denkstrategieën goed, nuttig en/of mogelijk zijn Aan de andere kant beamen negatieve metacognities dat bepaalde denkstrategieën niet goed, nuttig of mogelijk zijn. Voorbeelden van positieve metacognities zijn: ‘piekeren helpt mij om problemen op te lossen’ of ‘piekeren bereid me voor op de toekomst’. Voorbeelden van negatieve metacognities zijn: ‘Het lukt me niet om me minder zorgen te maken’ of ‘Ik ben de controle aan het kwijtraken over mijn denken.’

Het belang van metacognitie in therapie

De kern van metacognitieve therapie is het idee dat problematische manieren van denken over denken kunnen leiden tot psychologische problemen. Positieve metacognities stimuleren juist dwarsliggende strategieën zoals piekeren, terwijl negatieve metacognities de hopeloosheid voeden rondom dit soort strategieën. Als je bijvoorbeeld gelooft dat piekeren of je overmatig zorgen maken een positief effect heeft, zal je het meer doen. Terwijl in de realiteit een strategie als piekeren ook heel veel nadelen heeft, zoals verlies van energie en tijd. De overtuiging dat je niets kan doen aan het piekeren of dat gedachten gevaarlijk zijn (negatieve metacognities), kan er juist voor zorgen dat je gefrustreerd raakt en je gevangen voelt in je eigen hoofd. Beide soorten metacognitie verminderen de kwaliteit van je leven en liggen als fundament onder ineffectieve strategieën zoals piekeren. Daarom is het zo belangrijk in MCT om juist op dit fundament te focussen.

Uitdagen van metacognities

Wanneer duidelijk is welke metacognities je dwarsliggen en strategieën als piekeren in stand houden, kan je ze gaan uitdagen. Het proces van uitdagen gaat door middel van ‘experimenten’. Hieronder kan je een paar voorbeelden lezen van dit soort experimenten:

• Experiment 1 (wanneer je gelooft dat je gedachten en piekeren gevaarlijk zijn en denkt dat er dus iets ergs gaat gebeuren). Het idee bij dit experiment is om tien minuten zo veel mogelijk te piekeren als je kan. Vervolgens kijk je in hoeverre al die negatieve verwachtingen ook echt uit zijn gekomen. Vaak kan je zien dat er niet zoveel aan de hand is. Door die nieuwe ervaring en de herhaling van dit experiment, verandert je overtuiging dat je gedachten en piekeren gevaarlijk zijn.
• Experiment 2 (wanneer je gelooft dat piekeren en zorgen maken je helpt om een bepaalde reden). In dit experiment spreek je af met je therapeut om minder te piekeren voor een bepaalde tijd. Vervolgens ga je bekijken of je inderdaad wat mist in je leven zoals je overtuiging je vertelde. Een voorbeeld van een positief effect die mensen kunnen verwachten van piekeren is dat ze creatiever zijn. De meeste mensen die het proberen zien in dat het piekeren helemaal geen positief effect heeft, het gaat zonder piekeren vaak zelfs beter!
• Experiment 3 (wanneer je gelooft dat je piekeren niet kan stoppen). In dit laatste experiment ga je met je therapeut technieken uitproberen om piekeren uit te stellen. Dit doe je door je aandacht te verplaatsen van je gedachten naar wat anders. Bijvoorbeeld naar de geluiden om je heen of naar je eigen ademhaling. Het kan wat oefening vergen, maar na verloop van tijd kan de cliënt merken dat je wél je piekeren en/of omliggende strategieën kan verminderen en veranderen.

Conclusie

Metacognities vormen de basis van metacognitieve therapie en bieden een verfrissende kijk op hoe we met onze gedachten omgaan. Door te focussen op onze gedachten over gedachten, in plaats van op de gedachten zelf, kan deze therapie een effectieve manier zijn om psychologische problemen aan te pakken. Wil je ontdekken wat MCT voor jou kan betekenen? Ga dan naar onze MCT-pagina.